رمزگان و وجه: دو عامل متمایزکننده در سبک شناسی گفتمانی قصاید ناصرخسرو

در سبک شناسی گفتمانی،ادبیات ظرفی است برای بیان اندیشه­ها و عقایدی که صرفا مربوط به پدیدآورنده آن نبوده، بلکه در ارتباط با محیط و بافتی است که متن مورد نظر در آن تولید شده است. با این وصف ادبیات محصول گفتمانی است که در آن بالیده و محیط، بافت، مسائل فرهنگی و ایدئولوژی مسلط بر دورانی که مولد آن متن خاص است، همگی در رشد و پیدایی آن تأثیرگذار هستند. در ادبیات فارسی، سبک خراسانی، محصول گفتمانی است که وجه غالب آن وفور اندیشه­های فلسفی و خصوصا خردگرایی است. این دوره با نفوذ اندیشه­های عقلانی و خردورزی همراه است و اشعار ناصر خسرو به عنوان یکی از شاعران شاخص و تأثیر­گذار و یکی از نمایندگان برجسته ادبیات قرن پنجم، نمونه برجسته­ای از این شاخصه­های فکری محسوب می­شود. نکته قابل توجه در اشعار این شاعر، نفوذ اندیشه­های فلسفی و دینی است، به طوری که بخش اعظمی از دیوان قصاید او به این مضامین اختصاص داده شده است.در سبک­شناسی لایه­ای قصاید این شاعر، با توجه به وفور مضامین فلسفی و دینی، می­توان سبک خاص این شاعر را تبیین نمود و به این نکته دست یافت که آثار این شاعر نتیجه گفتمان غالب فرهنگی دوره سبک خراسانی بوده که بسامد مفاهیم فلسفی و عقلانی در آن کاملا چشمگیر است. در این پژوهش با تکیه بر سبک­شناسی لایه­ای، به بررسی دو لایه واژگانی و نحوی در تعدادی از قصاید دیوان وی پرداخته می­شود تا تبیین شود که گفتمان غالب فکری و فرهنگی آن دوره، در نوع سبک واژگانی و نحوی این آثار چه نمودی داشته است. هدف این پژوهش دست یافتن به رمزگان­های مسلط قصاید ناصر خسرو به منظور تبیین تأثیر شرایط گفتمانی بر آنهاست. لذا با بررسی لایه واژگانی، رمزگان­های این قصاید به دست داده خواهند شد. همچنین در لایه نحوی و بررسی وجوه به کار رفته در قصاید مذکور نیز به دنبال همین تأثیر بوده و طبق این بررسی نشان داده خواهد شد که رمزگان­های برجسته اشعار ناصر خسرو و همچنین وجوه به کار رفته در آنها، تحت تأثیر گفتمان فرهنگی عقلانی و خردگرایی دوران مؤلف است.